Afgelopen zomer vond CircusID plaats, een uitwisselingsproject tussen zes Belgische circusateliers en de Palestijnse Circusschool. Meer dan 40 jongeren kwamen samen in Birzeit op de Westelijke Jordaanoever om van elkaar te leren, elkaars leefsituaties en cultuur te ontdekken en te trainen. Drie van hen – Hazel Warmoes, Affie De Cooman en Lieke De Vry – vertellen hun verhaal.

Het ritme van ‘Bella Ciao’ klinkt nog in het achterhoofd bij het terugdenken aan juli 2023. We gebruikten dit Italiaanse strijdlied tijdens onze laatste voorstellingen. Wat CircusID eigenlijk betekent? Create Influential Reinforcing Connections Using Similarities Instead of Differences.’ Het oorspronkelijke plan was om één voorstelling te creëren en deze op verschillende plaatsen rond de Westelijke Jordaanoever te presenteren. Maar door het toenemende geweld, toen al, was dit niet mogelijk. Het concept veranderde: twee flashmobs om reclame te maken en drie dagen ‘carnival’ in en rond het prachtige Palestijnse museum van Birzeit.

De aankomst

Het vliegtuig landt. De luidsprekers bedanken de passagiers deel te hebben genomen aan deze vlucht. Met 24 Belgen stappen we uit het vliegtuig in Tel Aviv. We komen aan het eerste checkpoint, er zullen er nog veel volgen. Twee gasten van onze groep worden eruit gehaald voor extra controle, net toevallig diegenen met Marokkaanse roots, de rest loopt vlotjes door. Hiervoor hadden ze ons gewaarschuwd. Na vooral veel wachten en een korte ondervraging mogen ook zij doorlopen. Vreugde wanneer ze de rest van de groep vervoegen. “YALLAH,” roept iemand. Nieuwsgierig en open naar wat deze drie weken ons zullen brengen, springen we op de bus, en hup, we zijn onderweg naar de Westelijke Jordaanoever.

Samen leven en leren in Palestina

In de guesthouse staan de Palestijnse deelnemers ons op te wachten. Door de vertraging is het al laat. Meteen eten en kamers indelen: kamers per vijf, drie weken lang, 45 mensen.

De eerste dag: we vertrekken naar de Palestijnse Circusschool, de plek die al snel zal aanvoelen als thuiskomen. We leren elkaar kennen en vliegen er meteen keihard in. Na een lange dag trainen in een bloedheet Palestina nemen we de bus terug. Door de speakers loeien de hoge tonen van Arabische muziek. Iedereen staat recht, de groep vermengt zich, danst, zingt. De bus wordt even onze discotheek, de toon is gezet.

We creëren samen rituelen: buiten eten met de zon die ondergaat, sterren kijken op het dak, samen liggen op het koertje, yoga op het balkon, half pratend in slaap vallen, en veel dansen, verschillende stijlen en natuurlijk vooral het Palestijnse ‘dabke’.

De dagen passeren sneller dan we denken, we leren niet enkel elkaar kennen, we leren ook circus van elkaar. Ook al hebben we allemaal dezelfde hobby, we doen het op een heel andere manier. Van trucs die in België vanzelfsprekend zijn, hebben de Palestijnen nog nooit gehoord en omgekeerd. Met de groep van 40 kunnen we veel partneracrobatie doen; we vertrouwen, vangen en ondersteunen elkaar.

Samen trainen en creëren gaat niet altijd even makkelijk, onder meer door de taalbarrière. Het is een mix van Arabisch, Engels, Frans en Nederlands. We hebben niet alleen andere trucs, maar ook andere manieren van trainen en focussen. We zoeken methodes om samen te werken, we vinden wegen om elkaar te begrijpen en ons uit te drukken. We focussen op fysieke en mentale veiligheid en zorgen dat iedereen zijn plaats heeft in de groep.

Dit brengt frustraties, hilariteit, moeilijkheden en blessures met zich mee, maar ook vooral een snelle en sterke band. Of hoe Lena het verwoordde: “Soms moet je doorbijten om iets te bereiken dat nog mooier is dan je dacht dat het zou zijn.”

Doorheen de weken maken we verschillende situaties mee die ons duidelijk maken in welke omstandigheden Palestijnse jongeren zich elke dag moeten begeven. De Palestijnen moeten het ons zelfs niet vertellen. Als je daar een aantal weken doorbrengt, merk je zelf wat er aan de hand is. Maar natuurlijk praten we er vaak over. Zo zei een van onze coaches, nadat zijn neef in het ziekenhuis lag door een bomontploffing: “Rouwen is voor binnenin, vanbuiten moeten we werken, om andere mensen te inspireren en hoop te geven. We weten allemaal dat deze situatie niet normaal is, maar we zijn eraan gewend. We moeten gewoon niet bij elke gebeurtenis alles stopzetten, we moeten sterk blijven, ons in het circus verzetten. Want we weten nooit wat er zo meteen kan gebeuren. Het kan zijn dat ik de volgende ben. Yallah.”

Van levenslessen gesproken…

Onderweg in de westbank

Hoewel de dagelijkse route met de bus van het guesthouse naar de circusschool al snel vertrouwelijk aanvoelt, blijven we telkens opnieuw vol bewondering naar buiten kijken. Elke dag dezelfde weg en elke dag nieuwe dingen die zichtbaar worden. Alleen al hoe de buschauffeur zich elke keer weer door smalle straatjes wurmt waar verkeersregels onbestaand lijken, is indrukwekkend. Om naar Ramallah, de belangrijkste Palestijnse stad te gaan, nemen we een taxi. Geen openbaar vervoer zoals wij het kennen, wel een taxi aan de prijs van een busticketje van bij ons.

Een dag in Bethlehem

Op weg naar Bethlehem moeten we een omweg nemen, want onze Palestijnse collega’s mogen niet voorbij bepaalde checkpoints. Dit voelt surreëel. Waarom moeten ze zich verantwoorden om zich te verplaatsen?

Hoe dichter we bij Bethlehem komen, hoe meer Israëlische vlaggen we zien. En soldaten die met de hand aan hun wapen klaar zitten om te schieten op de passerende auto’s. Vooraf werd ons gezegd om geen oogcontact te maken met soldaten langs de kant van de weg. We begrijpen nu waarom.

In Bethlehem bezoeken we de muur. De muur die twee werelden van elkaar scheidt. Het is heftig, de beperking en segregatie is nu zichtbaar en fysiek voelbaar. Het komt bij veel Belgen hard binnen. We zijn stil en emotioneel. Vreemd genoeg zijn de Palestijnen nonchalant en vrolijk terwijl ze foto’s maken van de muur.

Aseel legt het mooi uit: “Als wij elke keer moeten huilen wanneer we in aanraking komen met de muur of de Apartheid, dan zouden we nooit stoppen met huilen.”

Elke graffitiboodschap op de muur komt op hetzelfde neer: een schreeuw voor begrip, vrijheid en menselijkheid. We beseffen hoe anders en beter het leven is aan de andere kant van de muur. Pijnlijk.

De weg naar Jeruzalem

Palestijnen moeten vooraf toestemming vragen aan de Israëlische overheid om naar Jeruzalem te gaan. Twee van de twintig Palestijnse jongeren kregen de toestemming, achttien niet. Het is raar om deze uitstap niet met de hele groep te doen. Maar vooraf hebben de Palestijnen benadrukt dat wij, de Belgen, zeker moeten gaan.

Zodra we aan het checkpoint uitstappen om Jeruzalem binnen te wandelen, is de spanning voelbaar. We lopen langs ijzeren draaideuren, voorbij poortjes en ons paspoort wordt manueel gecheckt door Israëlische soldaten.

Het gezin van Rabah, de coördinator van de Palestijnse circusschool, is er ook bij. Ook al hadden ze toestemming om naar Jeruzalem te gaan, ze mogen niet voorbij het checkpoint. De kinderen van Rabah, een kleuter van 3 jaar en een baby van 7 maanden, worden blijkbaar als een potentieel gevaar beschouwd.

Alles lijkt proper in Jeruzalem, een groot contrast met waar wij verblijven. We wandelen door de ‘old city’. Gezellige overdekte straatjes met een Palestijnse markt. De gezelligheid wordt al snel overschaduwd als je weet dat daarboven andere straten lopen die bedoeld zijn voor Joden. Twee wegen van elkaar gescheiden, zodat contact niet nodig is.

Jeruzalem is mooi, dat zeker. Maar het valt op dat Israëlische soldaten helemaal anders met je omgaan, afhankelijk van je afkomst. Zie je er moslim uit, dan kijken ze je amper aan en maken ze elke simpele handeling zeer moeilijk voor je. Ben je daarentegen wit of Europees, dan word je met open armen ontvangen.

Palestina en België het podium op

De eerste flashmob vindt plaats in het centrum van Birzeit, de stad waar ook de Palestijnse Circusschool is. We gebruiken de omgeving als inspiratie. Na zeven dagen gaan we voor het eerst het podium op, allemaal samen. Het zweet loopt er door de hitte en de spanning vanaf.

Het startsein wordt gegeven. Op een dak begint iemand ritmisch op zijn lijf te kloppen. Het ritme wordt luider en luider, de jongeren komen van alle kanten uit het publiek, we zijn begonnen. Acrobatie, parkour, jongleren, vuur en zang mengen zich met de omgeving. Op het einde verdwijnt iedereen door de mensen heen, we verzamelen in de circusschool. Het gejuich van vreugde is wellicht tot de volgende stad te horen.

Er zullen nog momenten komen waarop we ons helemaal één voelen. We begrijpen elkaar op dit moment helemaal, we spreken dezelfde taal: circus.

De tweede flashmob doen we in het centrum van Ramallah, op een leeg podium, dus we maken op twee dagen tijd een nieuwe show. De voorstelling die we na ons optreden willen bekijken, wordt plots gecanceld, net als de rest van de evenementen die dag. We horen dat er in de buurt van Ramallah een Palestijnse burger gedood is door Israëlische kolonisten. De vreugde om ons tweede optreden is heel kort, we worden meteen terug naar de harde, voor hen dagelijkse realiteit gekatapulteerd.

Hierna focussen we volop op het ‘carnival’. Drie dagen na elkaar een voorstelling van twee uur, voorafgegaan door circusworkshops en grime voor de kinderen. We doen alles samen. Na deze weken zijn we zo’n hechte groep geworden dat één blik soms genoeg is.

Wanneer de laatste klanken van de herwerkte, door ons gezongen versie van ‘Bella Ciao’ klinken, barst het applaus los. In het publiek lachen en huilen de mensen, we krijgen staande ovaties. We dachten vooraf dat dit project vooral een invloed zou hebben op de deelnemers, maar nu beseffen we dat dit soort initiatieven broodnodig is in Palestina. Het brengt hoop, perspectief en vreugde. Of met de woorden van Yasmine: “We have to do this to bring joy to the public’s precious hearts. Just seeing them smile and laugh makes me proud for being part of what made them happy.”

De Palestijnse Circusschool gebruikt circus als positief verzet. Om toekomstperspectief te bieden, om mensen voor even uit hun dagelijkse bestaan te trekken, om een warme plek te bieden en uitdagingen aan te gaan. En o zo belangrijk, wat de jongeren steeds weer herhaalden: “Als we trainen en kunnen optreden, dan voelen we vrijheid die we op geen andere manier voelen.”

En wij zijn vereerd dat we met CircusID een deel van dit verhaal mee hebben mogen schrijven.

Dit artikel verscheen in Circusmagazine #77 (december 2023)